1. Dược động học là gì?

Dược động học là những tác động, biến đổi của cơ thể đối với thuốc và chịu ảnh hưởng trực tiếp bởi các yếu tố liên quan đến bệnh nhân và đặc tính hóa học thuốc.  

Tiếng Anh của cụm từ này là pharmacokinetics, viết tắt là PK và được bắt nguồn từ “Dược” (pharmakon) và “động” (kinetikos) trong tiếng Hy Lạp cổ.

2. Chi tiết về quá trình thuốc đi vào cơ thể

Khi Dược phẩm được đưa vào cơ thể, tồn tại ở trong và đi ra ngoài cơ thể sẽ gồm 5 quá trình chính dưới đây.

• Hấp thụ: Bắt đầu tính từ điểm tiếp xúc ban đầu vào cơ thể (thường là đường tiêu hóa và da). Một số yếu tố như dạng dùng, tốc độ hấp thụ cũng như tương tác của thuốc sẽ ảnh hưởng đến quá trình này.
• Sinh khả dụng: Đo lường phần trăm hoặc tỷ lệ liều lượng thuốc hoạt động đã được hấp thụ thông qua phương pháp phân tích máu hay nước tiểu.
• Phân phối: Sau khi thuốc được hấp thụ, thuốc sẽ được phân phối khắp cơ thể thông qua hệ thống tuần hoàn máu. Lúc này, chỉ số Dược động học sẽ chịu ảnh hưởng của một số yếu tố như kích thước phân tử thuốc, tính tan trong nước, chất béo,…
• Chuyển hóa: Xảy ra chủ yếu tại gan với sự tham gia của hệ thống enzym gan để tạo ra các dạng chất khác bằng oxy hóa, giảm kích thước phân tử, thủy phân, liên hợp, cô đặc,…
• Thải trừ: Quá trình loại bỏ thuốc và các chất dư thừa sẽ thông qua một cơ quan như thận, gan, phổi, tuyến mồ hôi,…

3. Những yếu tố ảnh hưởng đến chỉ số Dược động học

Về cơ bản, chỉ số tác động của cơ thể với thuốc sẽ luôn biến đổi và phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố khác nhau. Trong đó, hai yếu tố quan trọng nhất là cơ thể của bệnh nhân và đặc tính hóa học của thuốc.

Các yếu tố liên quan đến cơ thể bệnh nhân

Quá trình thuốc đi vào cơ thể trải qua rất nhiều giai đoạn và chịu tác động bởi rất nhiều cơ quan. Đó có thể là chức năng của thận, khả năng hấp thụ của cơ thể hay khả năng bài tiết thông da. Một số yếu tố khác như độ tuổi, giới tính, đặc điểm di truyền,… cũng có thể gây ra ảnh hưởng tương đối lớn.

Trong đó, ảnh hưởng của một số yếu tố ảnh hưởng tới chỉ số này mang tính cá nhân như bệnh lý suy thận, béo phì,… hoàn toàn có thể dự đoán trước được. Tuy nhiên, các yếu tố khác lại không cụ thể, khó có thể dự đoán trước và phải dựa hoàn toàn vào đặc điểm của từng bệnh nhân.

Đặc tính hóa học của thuốc

Đặc tính hóa học của thuốc hay sinh khả dụng của thuốc được xác định bởi một số tính chất của:

• Dạng liều dùng.
• Dạng bào chế.
• Công thức của thuốc.
• Phạm vi điều trị.
• Thời gian điều trị.
• Sự tương thích của các thành phần thuốc.

• Chỉ số này có thể bị ảnh hưởng rất nhiều ngay từ khi được đưa vào cơ thể. Tại thành ruột và cửa gan để xảy ra chuyên hóa pha đầu làm nhiều loại thuốc bị chuyển hóa sớm. Bên cạnh đó, sự hình thành phức hợp, thủy phân, trao đổi chất của hệ vi khuẩn trong lòng ruột,… cũng gây ảnh hưởng đến các thông số này.

​

3. Ứng dụng của các thông số Dược động học

Các thông số Dược động học được ứng dụng rất nhiều trong các lĩnh vực Y Dược. Dưới đây là một số ứng dụng chính đã được Cao đẳng Y Dược Tuệ Tĩnh Hà Nội tổng hợp lại. 

Xác định liều lượng điều trị phù hợp

Liều lượng điều trị phù hợp của thuốc là yếu tố quan trọng được tinh chỉnh theo các thông số hấp thụ thuốc của cơ thể. Dược động học của một số đối tượng bị bỏng nặng, thừa cân béo phì, tiểu đường,… có thể khiến nồng độ thuốc ở trong máu thay đổi. Từ đó, bác sĩ sẽ đưa ra điều chỉnh phù hợp và giám sát xuyên suốt quá trình sử dụng thuốc.

Các chỉ số này mang tính cụ thể và trực tiếp giúp tối ưu hóa quá trình thuốc đi vào cơ thể. Bác sĩ cũng sẽ đánh giá được tình trạng của một số cơ quan quan trọng như thận, gan hay đưa ra được phương án điều trị cho một số nhóm đối tượng đặc biệt.  

Dự đoán và ngăn ngừa rủi ro kháng thuốc

Thuốc là một loại hàng hóa tương đối đặc biệt khi có sự liên quan trực tiếp đến con người. Chính vì vậy, những tác dụng phụ của thuốc, rủi ro kháng thuốc hay phản ứng đặc biệt cần được hạn chế tối đa thông qua thông số PK. Trong đó, để ngăn ngừa vấn đề đột biết kháng thuốc thì quan trọng nhất là các chỉ số AUC/MIC và Cpeak/MIC.

• AUC/MIC: Tăng chỉ số AUC/MIC của kháng sinh nhóm quinolon có thể hạn chế kháng thuốc. Bên cạnh đó, có rất nhiều nghiên cứu về chỉ số này chỉ ra sự liên quan trực tiếp đến Dược động học.
• Cpeak/MIC: Chỉ số này quá thấp sẽ tạo nguy cơ tiềm ẩn cho chủng vi khuẩn Gram-âm kháng kháng sinh phát triển. Giá trị tối ưu của Cpeak/MIC cũng có sự khác biệt tương đối giữa một số nhóm kháng sinh và cần làm rõ về mối liên quan giữa các cơ chế.

Tài liệu nghiên cứu và phát triển thuốc

Trong quá trình nghiên cứu và phát triển thuốc, những chỉ số này có giá trị to lớn với các nhà nghiên cứu để đưa ra tinh chỉnh cho thuốc. Nhờ vậy, các loại thuốc mới sẽ ngày càng tối ưu và có thể chữa trị được những loại bệnh nguy hiểm hiện nay. Nếu không thu thập được những chỉ số PK một cách chính xác, hoạt động nghiên cứu sẽ bị ảnh hưởng rất lớn.

•